Tijdsbeeld
Bezuinigingen, somberheid, liberalisering
De jaren tachtig hadden een sombere ondertoon. Ze brachten vele problemen en spanningen, maar eindigden wel weer in een positieve stemming.
Overheersend in deze jaren zijn de zorgen over de achteruitgang van de economie. Deze liep al in de jaren zeventig wereldwijd terug. Nederland kon de achteruitgang nog opvangen door de rijkdom aan aardgas waarvan de prijs gekoppeld was aan die van de olie. Toch stegen inflatie, rente en staatsschuld snel. De werkloosheid nam dramatische vormen aan (zie grafiek links), en was vooral onder de jongeren (tot 25 jaar) zeer hoog, tot 20 %. Velen van hen studeerden door om hun kansen op de arbeidsmarkt te vergroten.
Meer markt en minder overheid
Op 19 oktober 1987 vond een grote beurskrach plaats. Regeringen konden door stevig monetair ingrijpen een verdere recessie in de reële economie beperken.
Als gevolg van deze economische problemen werd er anders gedacht over de inrichting en functioneren van de staat. De economie werd omgebogen in een monetaristische richting, die vooral bepleit werd door Milton Friedman.
Monetaristen willen door een regulering van de geldhoeveelheid de economie beter beheersen. Daarbij zijn zij voorstanders van een sterke liberalisering van de economie ('opengooien'). Want, zo is de opvatting, de 'markt' is veel beter in staat tot het reguleren van de economische en dus maatschappelijke ordening dan de overheden dat konden. Hier begon van wat later het 'neoliberalisme' ging heten.
Dit betekende onder meer een overheid die 'op afstand' staat, een verkleinen van de 'verzorgingsstaat' en een vergroting van de 'eigen verantwoordelijkheid'.
Subsidies die vele stichtingen van de overheden ontvingen werden anders berekend. Weliswaar bleven overheden deze organisaties -vooralsnog- steunen, maar niet meer via een 'objectfinanciering', maar via een 'lump sum', een zak geld om -binnen bepaalde grenzen- naar eigen inzicht te besteden.
instellingen (huisvesting, materialen, personeel,
activiteiten) deels of geheel gefinancierd worden.
- Politiek
- Maatschappelijke onrust
- Oost-Europa
- Techniek en Computers
- X-sluit
Het kabinet Lubbers-1 (1982-1986). Dit kabinet wilde de overheidsfinanciën op orde krijgen en de economie herstellen. Het kabinet voerde vele bezuinigingen door en stootte overheidstaken af. 1982 - Het ministerie van CRM werd opgeheven. 'Natuur' kwam bij het Ministerie van L&V (Landbouw en Visserij). Minister werd Ir. G. Braks, hier centraal op de achterste rij. 'Milieu' werd ondergebracht bij het ministerie van VROM. |
RegeringsingrijpenHet kabinet Lubbers-I voerde allerwegen bezuinigingen door. Lonen werden bevroren of daalden, met name de overheidssalarissen. Als reactie op deze ontwikkelingen werd het ideaal van de maakbare samenleving en de verzorgingsstaat verlaten om plaats te maken voor grotere eigen verantwoordelijkheid en voor liberalisering. Ruim baan werd gegeven aan de vrije markteconomie. Overheidsbezittingen en -diensten - gemeenschapsgoederen! - werden opgesplitst en verkocht: privatisering. Het marktdenken drong geleidelijk diep door in de maatschappij. Een gevolg van dit alles was de opkomst van de afrekencultuur. Doelstellingen werden tevoren vastgesteld en het behalen ervan achteraf gecontroleerd ('afrekenen'). 'Milieu' werd ondergebracht bij het bestaande ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening, bekend als 'VROM'. De eerste 'milieuminister' was Pieter Winsemius. |
Teken van maatschappelijk protest: de punker. |
Liberalisering en privatisering leidden tot individualisering. Groepsverbanden werden losser, waardoor de maatschappij versnipperd raakte. Mensen kregen een veel grotere eigen verantwoordelijkheid toebedeeld. Zélf doen werd het parool. Met hard werken kon je succes hebben en geld verdienen. Maar lang niet iedereen slaagde daarin; het begrip 'loser' werd geboren. Met name jongeren werden en bleven massaal werkloos. De motivatie om stevig aan de gang te gaan met werk en school verminderde. Er verscheen een maatschappelijke breuklijn tussen enerzijds de succesvolle yup en anderzijds de kansarme punk of skinhead. |
De grote demonstratie (1983) tegen de kruisraketten op het Malieveld trok vele honderdduizende betogers. |
Een generatie groeide op met weinig perspectief: de kansarme jongeren, de 'lost generation'. Vele jongeren hadden een somber beeld van de toekomst. Koot en Bie voerden de term 'doemdenken' in (1980). Dit werd ook gevoed door het gevoel van bedreiging. In de jaren tachtig bereikte de koude oorlog een hoogtepunt met de dreigende plaatsing van kernraketten door zowel 'Oost' als 'West'. Het kabinet Lubbers-I wilde 48 Tomahawks plaatsen op Woensdrecht (het 'Navo-Dubbelbesluit'. Door de ontwikkelingen in de Sovjet-Unie ging de plaatsing uiteindelijk niet door. De woningnood leidde tot hevige krakersrellen, onder meer bij de inhuldiging van koningin Beatrix in 1980 ('Geen woning, geen kroning!'). |
|
Een fragment van de toespraak door President Ronald Reagan bij de Brandenburger Poort op 12 juni 1987. Fragment uit een video-opname, zie Youtube. Fragment 0:39 |
Rond 1985 rommelt het in Oost-Europa. In Rusland komt Michael Gorbatsjov aan de macht (1985). Hij probeert het communistische systeem te veranderen (sleutelwoorden: glasnost = openheid; perestrojka = herstructurering). Het helpt niet. Het systeem wordt ondergraven en komt in de satellietstaten ten val: Hongarije, Polen, de Baltische staten en tenslotte Oost-Duitsland maken zich vrij van de Sovjet-Unie. Op 9 november 1989 valt de Berlijnse Muur, en gaat de Brandenburger Tor open. Opvallend was dat met het eroderen van het communisme sommige jongeren flirtten met de helden van dit systeem: Fidel, Che Guavara, Marx, en in ander opzicht, Marcuse. |
In de jaren '80 maakt de Personal Computer ('desktop') een snelle opmars. En ook het I.V.N. gaat er in mee! |
Televisie en videorecorder dringen verder door in huishoudens, bedrijven en scholen. De magnetron komt ter beschikking. Het gezinsleven verandert hierdoor: men bepaalt meer en meer het eigen kijkgedrag en eet minder gezamenlijk - met 'het bord op schoot'. Het gezinsverband wordt losser, kinderen hebben zo hun eigen en vaak drukke programma! De 'knusse' jaren '50 zijn ver weggezakt! De biotechnologie komt op. Genetisch gemanipuleerde gewassen verschijnen op de velden. Wetenschappers trachten de DNA-structuur van organismen te achterhalen, ook dat van de mens (Human Genome Project). Het manipuleren van erfelijke eigenschappen wordt nu een reële mogelijkheid. In de jaren tachtig wordt de computer gemeengoed. De apparaten worden goedkoper, kleiner en gebruiksvriendelijker. Ze dringen door tot in kleinere bedrijven en kantoren. IBM brengt in 1981 de eerste PC op de markt, waarvoor Bill Gates het besturingssysteem levert: MS-DOS. |
In dit fragment vertelt Eugéne Kriz hoe hij 'heel voorzichtig' de eerste PC die min of meer bij toeval op het kantoor van het I.V.N. terecht kwam, installeerde en in gebruik stelde. Interview 2014; 2:15 |
Neoliberalisme wordt de dominante stroming
Liberalisering van (kapitaal-)markten werkte. Tegen het einde van de jaren tachtig ging het economisch en maatschappelijk beter en keerde het optimisme terug. Dat werd in hoge mate bevorderd door het omvallen van het communistische systeem in Oost-Europa. De wereld zag er een stuk zonniger uit. Keerzijde was dat de maatschappij meer individualistisch werd en meer versplinterd raakte.
In de jaren '80 had eveneens een overgang plaats van de industriële economie naar de diensteneconomie. Industriële activiteiten takelden af, om plaats te maken voor een sterke groei in bijvoorbeeld de (financiële) dienstverlening en de ICT. Bedrijven en instellingen gingen zich in meer landen vestigen. Grenzen begonnen te vervagen. Arbeidsplaatsen verhuisden mee.
Natuur en Milieu
Het milieu komt zwaar onder druk te staan. Er verschijnen grote aantallen onderzoeksrapporten waarin aantastingen vermeld worden en voor schadelijke gevolgen gewaarschuwd wordt. 'Milieu' komt duidelijker op de politieke agenda. In het onderwijs krijgen 'milieu' en 'milieubehoud' een vaste plaats. Universiteiten krijgen afdelingen 'milieustudie' en 'milieubeheer'.
1979 - James Lovelock lanceert het concept 'Gaia' (naar de Griekse moedergodin). 'Gaia' stelt dat alle ecologische systemen op Planeet Aarde samenhangen en elkaar beïnvloeden. Men spreekt van 'De Levende Planeet'.
1987 - De 'World Commission on Environment and Development' lanceert het rapport 'Our Common Future', waarin gepleit wordt voor verantwoorde maatschappelijke ontwikkelingen. Het werd bekend als het 'Brundtlandrapport' naar de voorzitter, de Noorse premier Gro Brundtland. Hierin wordt voor het eerst het begrip 'duurzame ontwikkeling' ('substainable development') geformuleerd.
Duurzame Ontwikkeling: is ontwikkeling die tegemoet komt aan huidige behoeften zonder de belangen van toekomstige generaties te schaden. Daarbij gaat het met name om milieu en hulpbronnen.
Enkele aspecten hierbij.
Met hoeveel generaties in de toekomst moeten we rekening houden? Twee, drie, zeven? Beslissingen nu genomen kunnen bepalend zijn voor 'altijd'!
Een écht duurzame ontwikkeling lijkt onmogelijk zonder de groei van de wereldbevolking sterk te beperken.
Techniek en milieu gaan lang niet altijd goed samen, getuige een aantal grote ongelukken:
zo wordt kernenergie gezien als (deel-)oplossing voor de groeiende vraag maar energie. Maar het afvalprobleem is niet goed oplosbaar. En de ontploffing van de kerncentrale in Tsjernobyl, Oekraïne (1986), toont aan dat áls het misgaat, het ook heel erg misgaat. (foto →)
- olietransporten met supertankers gaan niet altijd goed, zoals rampen met onder meer de Torrey Canyon (1967), de Amoco Cadiz (1978) en de Exxon Valdez (1989) aantoonden.
Breed wordt het belang van kennis van en zorg voor het (eigen) milieu onderschreven. Termen als milieueducatie en milieuzorg raken in zwang.
'Milieutechniek' ontstaat, waardoor milieuproblemen beter begrepen en wellicht verminderd dan wel voorkomen kunnen worden.
I.V.N. verbreedt het werkveld
Het I.V.N. groeit nog steeds door:
- De aantallen leden en afdelingen nemen gestaag toe
- De natuurbeschermingswerkkampen zijn bijna elk jaar vol en de opzet ondergaat veranderingen. Kampstafleden worden kampbegeleiders. Er komen specieke themakampen.
- De beroepsgroep groeit flink, er komen meer landelijke consulenten, en er komen provinciale consulenten mede ter ondersteuning van het locale vrijwilligerswerk.
- Er is meer aandacht voor kadervorming. Zo wordt de natuurgidsencursus grootscheeps vernieuwd, zijn er trainingsweekenden, en komt er een 'Zomerweek' door en voor actieve I.V.N.-ers.
- Het werkveld verbreedt. Het afdelingswerk wordt diverser, waarbij meer aandacht ontstaat voor milieuaspecten. Dat laatste gaat echter niet zo maar.
- Samen op pad
- X-sluit
Over de brochure 'Samen op Pad'- het landelijk bureau denkt met u mee!
Deze brochure was gebaseerd op het beleidsplan 1978-1982 en beoogde meer aandacht te geven aan milieueducatie. |
1981 - Het Landelijk Bureau brengt deze brochure uit. Daarmee werd beoogd:
|
Het ging om een uitbreiding naast het 'gewone' afdelingswerk. Aandacht zou er moeten zijn voor onderwerpen als recycling, andere energievormen, biologisch-dynamisch grondgebruik, voeding enzovoort. Groen zou worden uitgebreid met grijs.
Niet iedereen was gecharmeerd van deze verbreding. In de beginjaren '80 ontstond een hevige discussie in de vereniging of het I.V.N. zich zou moeten aansluiten bij de Stichting Natuur en Milieu.
Tenslotte: Het is feest! In 1980 bestaat het I.V.N. 20 jaar, en in 1990 30 jaar. Maar het grote jubileum is in 1985 met 25 jaar! Hier is veel aandacht voor, culminerend in een jubileumweekend van 13-15 september 1985.