Cursussen

De natuurgidsencursus onderzocht

1990 - Dé kadercursus van het IVN, de natuurgidsencursus, bestaat al vanaf de jaren '60. Maar cursusinhoud noch cursuswerk waren ooit wetenschappelijk onderzocht. Systematische kennis ontbrak over de wijze waarop de cursussen werden georganiseerd en uitgevoerd. Die kennis was echter van belang om het cursuswerk en het rendement van de opgeleide cursisten te kunnen verbeteren.
In 1990 werd een onderzoek naar deze zaken gedaan. Dat ging in de vorm van een project, gefinancierd door het ministerie van LNV. Het onderzoek is gedaan door een onderzoeksgroep onder leiding van Margreeth Broens, verbonden aan het Instituut voor Sociale Pedagogiek en Andragogiek van de Katholieke Universiteit Nijmegen (KUN).

1991 - In het najaar verscheen het eindrapport van het onderzoek, met de titel: 'De natuurgidsencursus onder de loep genomen'. Er werd een aantal knelpunten in de vernieuwde natuurgidsencursus (uit de jaren '80) benoemd.
Het onderzoek constateert dat er verschillende opvattingen zijn binnen het IVN over doelen en middelen inzake de natuurgidsencursus. Er werden te hoge eisen gesteld aan de uitvoerende vrijwilligers. Pasklare oplossingen voor problemen lagen niet voor de hand. Het rapport biedt enkele ‘scenario’s’ met consequenties voor de uitvoering van de gidsencursus.

De natuurgidsencursus vernieuwd

1991-1992 - Naar aanleiding van dit rapport besloot het Bestuur tot maatregelen om de kwaliteit en het rendement van de kadervorming te vergroten. Er werd een vernieuwingsplan opgesteld ('Project Kadervorming').

1993-1998 - De natuurgidsencursus werd geheel herzien.

Diploma ca 1996
Ook het diploma werd in de jaren '90 vernieuwd.

Dit enorme project stond formeel onder supervisie van de BCN, ondersteund door vooral de consulenten Ger Schippers en Marnix Viëtor (deze laatste tot augustus 1996), gesteund door een groot aantal vrijwilligers, vooral uit de BCN.

  • Kernpunten Onderzoek
  • Verbeterbeleid
  • Leerpsychologie
  • Vernieuwingsplan
  • Inhouden
  • X-sluit

Rapport

Het rapport dat de 'Groep Broens' uitbracht was omvangrijk en diepgravend en leidde tot een Verbeterbeleid.

 

Rapport Presentatie

Presentatie van het rapport. Rechts voor Margreeth Broens, naast haar Gerard Jutten. In het Verbeterbeleid zou vooral de BCN een grote rol spelen.

In de jaren '80 is het natuurgidsencursusboek opnieuw samengesteld. De toenmalige auteurs hebben er alles aan gedaan om een eigentijds boek te schrijven. De opzet bleek echter te hoog gegrepen. Het materiaal vroeg te veel van de cursisten en vooral van de docenten. Die moesten aan de hand van de gegeven voorbeelden zelf in hun eigen omgeving toepasbaar materiaal ontwikkelen. De infolessenbank bleek ook niet goed te werken, als was het alleen maar vanwege de afstand.

Het onderzoek spitste zich vooral toe op de ondersteuning van de natuurgidsencursus. Als kernproblemen worden onder meer genoemd:

  • Een sterke overheersing van ‘milieueducatie’ met daarin een sterke ecologische invalshoek. Er ontbreekt volgens de onderzoeker de benadering van het milieuvraagstuk vanuit een sociologische visie (sociaal-politieke problemen, discussies over strategieën voor oplossingen).
  • De belangrijkste inzet voor de vernieuwing van de natuurgidsencursus, te weten de aandacht voor methoden en technieken voor volwasseneneducatie, is halverwege de vernieuwing gestrand. Een dergelijke vernieuwing vereist in het begin een sterke begeleiding door het Landelijk Bureau, terwijl de praktijk meer was het aanbieden van faciliteiten aan afdelingen, die daar wel of niet van konden gebruik maken. Ook een versterkte structuur voor die centrale sturing ontbrak om alle docenten te trainen en begeleiding te bieden bij de vernieuwing in de plaatselijke praktijksituatie.
  • Aan IVN-vrijwilligers worden veelal te hoge eisen gesteld, het zijn geen professionele krachten! Vrijwilligers kunnen niet zoveel tijd vrijmaken, hoogstens een of twee dagdelen per week. Men dient zich te beperken tot het aanbieden van deskundigheid die aansluit bij wat de vrijwilliger al kan en wat hij/zij aan problemen in de praktijk tegenkomt. Bovendien zijn afdelingen in hoge mate autonoom.
  • Onduidelijke doelen. Het is in de natuurgidsencursus niet altijd duidelijk welke doelen werden nagestreefd.
  • Aanbevolen wordt onder meer een modulering van de natuurgidsencursus.

Naar aanleiding van het onderzoek naar de knelpunten in de organisatie en uitvoering van de natuurgidsencursus besloot het Bestuur tot maatregelen die de kwaliteit van de kadervorming binnen het IVN moeten vergroten.

  • De tegenwoordige koers van de IVN-kadervorming moet waar zinvol worden voortgezet, en waar nodig verbeterd en aangevuld. Doel is het effectiever maken van organisatie en inhoud van de kadervorming en het verhogen van het rendement ervan.
  • Aanpassing inhouden:
    1. Modulering: een herindeling van de natuurgidsencursus, het natuurgidsencursus-werkboek en de IVN-docentenopleiding in afgeronde, samenhangende eenheden
    2. Intervisie/supervisie: de tegenwoordige deskundigheidsbevordering voor de kadervorming wordt aange-vuld met nieuwe trainingsmethoden, gericht op het leren begeleiden
  • Aanpassing organisatie:
    1. Taken en bevoegdheden van de geledingen (lokaal district landelijk) die bij kader-vorming zijn betrokken, worden scherper afgebakend en omschreven
    2. Organisatie en de structuur van de kadevorming worden versterkt. Ondersteu-ning en begeleiding van de vrijwilligers ter zake wordt verbeterd.
  • Op grond van de kritiek dat de maatschappelijke context ontbrak is besloten om aan het natuurgidsencursuswerkboek een onderdeel toe te voegen met de werktitel ‘Mens, Milieu Maatschappij’.

1992 - Oud-voorzitter en redacteur van M&N Nico van der Veen besprak een aantal aspecten uit de onderwijskundige benadering van het leren, onder meer gebaseerd op de cirkel van Kolb.
Bij het ontwerpen en uitvoeren van studietrajecten houdt men steeds meer rekening met leerstijlen. Er zijn verschillen in hoe mensen leren, hoe mensen omgaan met nieuwe ervaringen. Een veel gebruikt model is 'de leerstijlen volgens de Amerikaan David Kolb'.

Leerstijlen Kolb

Een cursus zou sterk gestructureerd moeten zijn. Die moet verdeeld zijn in modulen, die elk een heldere inhoud hebben en ook overeenkomstig zijn opgebouwd. Belangrijke punten:

  • Doelstellingen: helder omschreven en operationeel geformuleerd (je moet iets kunnen doen en controleren'
  • Leerstijlen: Rekening houden met de leerstijlen van rensen
  • Beginniveau: vaststellen van de beginniveaus
  • Evalueren
 

NGC_Docentendeel

In het Docentendeel van de nieuwe cursus is veel aandacht voor leersitjlen. Zo is er een werkblad: 'Ontdek uw voorkeursleerstijl', wat gaat via een werkblad. Ga over de foto.

Stijlen volgens Kolb:

  1. de stijl waarbij het leren begint met concrete ervaringen waarna de cursist er over gaat nadenken en gericht gaat observeren
  2. de stijl waarbij vanuit waarneming en overdenking gezocht wordt naar abstracte begrippen en regels, om opgedan kennis algemener geldig te laten zijn
  3. de stijl waarbij iemand vanuit het vormen van abstracte begrippen, actief wil gaan experimenteren
  4. de stijl waarbij iemand vanuit het actief experimenteren komt tot het opdoen van concrete ervaringen

Lerenden doorlopen wel min of meer een overeenkomstige leercyclus, maar hun 'instapplek' verschilt.

1992 - Projectplan Kadervorming werd opgezet op grond van het onderzoeksrapport "De natuurgidsencursus onder de loep genomen". Dit plan hield in: -

  1. Herindeling van de natuurgidsencursus en het cursuswerkboek.
  2. Verbetering op districtsniveau van de ondersteuning van de kadervorming
  3. Meer aandacht voor nieuwe vormen van deskundigheidsbevordering voor de kaderleden.

Beleid inzake de vernieuwing van natuurgidsencursus en cursuswerkboek:

  • Hoofdthema's. De bestaande cursus zal overzichtelijker worden gerangschikt in zeven hoofdthema's. Dit werden later de cursusblokken.
  • Twee delen. Elk hoofdthema bestaat uit een docentendeel (handleiding) en een cursistendeel. Zoveel mogelijk van de bestaande cursus zou worden gebruikt. Er kwam in principe dus geen geheel nieuwe natuurgidsencursus.Toch bleek het resultaat behoorlijk af te wijken van de cursus uit de jaren '80!
  • Nieuw element: het thema mens, milieu en maatschappij. Dit moet als een rode draad door de hele cursus lopen, en komt ook als apart onderdeel aan de orde.
  • Contact achterban. Bij de ontwikkeling van de cursus zal nauw contact gehouden worden met de achterban, door middel van:
    • Een landelijke begeleidingscommissie gaat alle ideeën over de natuurgidsencursus aan de praktijk toetsen. Uit de vrijwilligers werd een commissie geformeerd om het totale proces te begeleiden.
    • Een BCN-taakgroep gaat zich met de herindeling bezighouden.
    • Auteurs worden zoveel mogelijk binnen het IVN geworven.
    • Constante toetsing. Concepten worden getoetst bij lopende of beginnende cursussen. Natuurlijk krijgen afdelingen ruimte om hun eigen inbreng te plegen. Er zijn veel testen geweest in veel afdelingen.

1998 - In het najaar is de vernieuwing afgerond. In vier afdelingen zijn docenten en cursisten aan de slag gegaan en hun ervaringen zijn van groot belang geweest. Het is uiteindelijk gelukt omdat veel mensen zich verantwoordelijk hebben gevoeld en zich hebben ingezet om een goed product te maken. Vooral Zef van Bilsen en Tjitte Bakker hebben veel tijd aan het project besteed.

  • De doelstellingen van de natuurgidsencursus uit de jaren ´80 werden als uitgangspunt genomen.
  • Er werden doelstellingen geformuleerd, en materialen gemaakt over onder meer kringlopen, ecologie en milieu.
  • De lijst met onderwerpen werd voorgelegd aan 150 natuurgidsen, docenten van natuurgidsencursussen en cursisten.
  • Alle op- en aanmerkingen zijn verwerkt tot een program dat als een richtlijn diende.
  • De cursus is ingedeeld in zeven afgeronde blokken.
  • Alle materialen zijn eerst uitgetest, aangepast en eerst dan gedrukt en verspreid.
  • Er zijn docentendelen en cursistendelen, waarin ook readerdelen opgenomen zijn.
Op de tabbladen meet over het onderzoek en het daaropvolgende beleid.
Doelstellingen blok6
ngc leerstijlformulier
Dit is één van de twee scoringsformulieren om je voorkeursleerstijl te ontdekken.

 

Cursusmap 1999

Ga met de muis over de afbeelding.

In de cursusopzet is veel aandacht besteed aan de structuur waardoor het geheel overzichtelijk wordt.

Ook is veel aandacht besteed aan het omschrijven van doelstellingen.

Blok7 Ga met de muis over de knop om de opbouw van dit blok te zien.
Blok6.1 Ga met de muis over de knop om een voorbeeld van doelstellingen omschrijving te zien.

De vernieuwde cursus kwam geheel gereed in 1999.

Blok6.1Doelen
Blok 7 structuur
Curusblokken 1999

 

Andere cursussen

De meeste afdelingen organiseerden al heel vroeg en heel lang verschillende activiteiten gericht op verdieping van de kennis van de leden. Zo waren er informatieavonden of cursussen over Ecologie, Vogels, Insecten, Bloemen, Mossen, Landschappen. En er werden cursussen georganiseerd voor natuurouders en jeugdbegeleiders. Cursuscertificaat
Bij sommige korte cursussen werd een certificaat uitgereikt.

CursusaanbodLimburg

Aanbod van district Limburg.Haal de muis over de afbeelding.

Daarnaast ontwikkelden afdelingen activiteiten buiten de 'gewone' wandelingen (in voor- en najaar), zoals excursies voor scholen. Sommige van deze activiteiten groeiden sterk uit. Via het Landelijk Bureau werden enkele onderwerpen uitgebouw tot algemene cursussen, op basis van de praktijkervaringen in afdelingen. In de jaren negentig werden sommige van deze activiteiten als 'projecten' door het ministerie gefinancierd. Zo kwamen onder meer de Schoolgidsen- en de Watergidsencursus tot stand.

CursusaanbodLimburg1997

Schoolgidsencursus

IVN-afdelingen waren al vroeg actief op scholen (zie jaren 80, Pijnacker), en sprak men al van 'schoolgidsen'.

1992 - Het Instituut voor Toegepaste Sociale wetenschappen (ITS) deed op verzoek van het IVN een onderzoek naar de activiteiten en leerwensen van IVN-schoolgidsen.
Als vragen kwamen naar voren:

Op basis van deze vragen is daarna een proefcursus ontwikkeld, die gegeven is door vier IVN-afdelingen: West-Friesland, Maastricht, Oostelijke en Westelijke Mijnstreek. De ervaringen leidden tot de ontwikkeling van een samenhangende Schoolgidsencursus. Deze werd gestimuleerd door het wettelijk verplicht stellen van NME in het basis- en voortgezet onderwijs in 1995.

Schoolgidsenactiviteit Bea Peeters1994 - De landelijke Schoolgidsencursus werd voltooid. Er kwam een Cursistenmap met lesmateriaal voor 15 bijeenkomsten, en daarnaast een Docentendeel. Vele vrijwilligers hebben aan de realisering meegewerkt, waaronder Joke van Gosliga en Bea Peeters. Wilfried Romp (sector ODBC) was de projectleider.

Al in het voorjaar kregen de eerste Limburgse schoolgidsen het certificaat Schoolgids uitgereikt in Maastricht en in Weert.

Watergidsencursus

1998-2000 - Het IVN voerde een grote campagne 'Water Natuurlijk'. Doel daarvan was het vestigen van aandacht aan 'water' in de ruimste zin van het woord, en via educatie, een bijdrage te leveren aan het voorzichtig omgaan met water.
In dat kader werd een cursus samengesteld om 'Watergidsen' op te leiden.

  • Schoolgidsencursus
  • Watergidsencursus
  • X-sluit

Schoolgidsencursus 1994

Buitenwerk was één van de katerns in de Schoolgidsencursus.
Ga met de muis over de afbeelding.

In de cursus werden erst vijf verschillende profielen van schoolgidstypen geschetst, elk met eigen voor- en nadelen. De praktische uitvoering van het werk was afgestemd op de belevingswereld en de ontwikkelingsfase van de betrokken kinderen.
In elke bijeenkomst stond het bespreken en uitproberen van een voorbeeldles centraal. Het kon zowel een buiten- als een binnenles zijn.
De praktijkopdracht was het organiseren van een natuur- en milieueducatieve activiteit op of voor de school.

De cursusmap bevatte vier delen met leesteksten:

  • Buitenwerk bevat vier buitenlessen, elk voor een verschillende leeftijdsgroep
  • Kinderwerk ging over het basisschoolkind en zijn ontwikkeling
  • Klassewerk, ging over het maken van een goede les, werken met werkbla-den, samenwerken met leekracht en natuurouder.
  • Schoolgidsenwerk behandelde hoe een gidsenwerkgroep aan de slag kon gaan.

Watergidsendiploma

De Cursus Watergids ontstond uit een samenwerking tussen het IVN en bezoekerscentra langs kust en water, verenigd in 'Water, te kust en te keur'.

De Cursus Watergids richtte zich op:

  1. het vergroten van kennis, vaardigheden en beleving rond water
  2. het erkennen van het belang van water voor elk levend wezen
  3. het bewust leren omgaan met water
  4. het in teamverband ontwikkelen en organiseren van activiteiten op dit gebied
  5. het kunnen samenwerken met waterbeherende organisaties
  6. het opzetten van nieuwe netwerken rond dit thema.
Meer over de schoolgidsencursus.